قىزىل تاشتىن قۇرۇلغان دېۋار، يېشىل گۇمبەز، پەيتىگە يەتكۈزۈلۈپ قۇرۇلغان پىلەنتە، ئىشىك ۋە يوللار، بۇ جايلار ئويناپ يۈرۈش ئۈچۈن ياخشى بىر جايدۇر — بۇ مېنىڭ بالىلىق ئەستەلىكلىرىمدىكى سۇگىرتلاندىيەنىڭ گىلاسگو مەسچىتى، شۇنداقلا مېنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان جايلارىمنىڭ بىرى، ئۇ كلىدې دەرياسى (River Clyde) يېقىنىدىكى بىر يالغۇز يول بۇرۇلۇش ئورنىغا جايلاشقان.
مەسچىت مۇسۇلمانلارنىڭ ئىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: ناماز، بايرام، توي، جىنازا، ساياھەت، پائىت ۋە باشقا. مەسچىت مۇسۇلمانلار جەمئىيىتى ئۈچۈن، خۇسۇسەن يىراق يۇرتلاردىن كەلگەن مۇسۇلمانلار ئۈچۈن مۇھىم بىر ئورۇن؛ ئەمما مەسچىتنىڭ ئاساسلىق مەقسىتى دىننىي ئورۇن بولۇپ، مۇسۇلمانلارغا ناماز ئوقۇشقا قولايلىق يارىتىپ بېرىدۇ (جۈمە نامازى، بەش ۋاقىت ناماز قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ).
بەلگىلەنگەن ھەرىكەتلەر: تۇرۇش — ئىگىلىش — سەجدە قىلىش — تىزىگە ئولتۇرۇش، زىكىر بىلەن بىللە.
بەش ۋاقىت ناماز: سەھەر نامازى، چۈش نامازى، ئەسىر نامازى، شام نامازى، خۇپتەن نامازى.
ھەرچە زىكىر ۋە ھەرىكەت ئوخشاش بولسىمۇ، ئەمما مۇراسىمنىڭ تەكرار سانى ئوخشىمايدۇ، ھەر بىر ھەرىكەت جەملىمىسىنى تاماملاش «بىر رەكات» دەپ ئاتىلىدۇ. مۇسۇلمانلار ئومۇمىي ھالدا كۈندە 17 رەكات ناماز ئوقۇيدۇ، زىكىرنى تاللاشقا بولىدۇ، ئەمما بىزنىڭ مەزھەبتىكىلەرگە 31 رەكات ئوقۇش تەۋسىيە قىلىنىدۇ. ناماز ئوقۇش ئادەتتە: ئويغانغاندا سەھەر نامازى، چۈشتىن كېيىن چۈش نامازى، ئۆيگە قايتقاندا ئەسىر نامازى، كەچلىك تاماقتىن بۇرۇن شام نامازى ۋە ئۇخلاشتىن بۇرۇن خۇپتەن نامازى. مۇسۇلمانلار ئاۋازنى ئاڭلىغاندا، سۇ ئۆيىدە (كىچىك ۋە چوڭ تاھارەت ئالىدىغان يەر) ئابدىس (كىچىك تاھارەت) ئالغاندا نامازغا كىرىدۇ.
دۇنيادىكى بارلىق مۇسۇلمانلار ئوخشاش ئۇسۇلدا ناماز ئوقۇيدۇ. كائىبە دۇنيادىكى مۇسۇلمانلارنىڭ ناماز يۆنىلىشى ۋە ھەج مەركىزى بولۇپ، ئەمەلىيەتتە، ئۇلار كائىبەگە يۈزلىنىپ ناماز ئوقۇيدۇ — ئىسلام دىنىنىڭ مۇقەددەس شەھىرى مەككەدە.
بىر قارا تۆگۈر بۇرچلۇق. ئېيتىلىشىچە ئىبراھىم ۋە ئىسمائىل كائەۋىنى قايتا قۇرغان، مۇھەممەد مەدىنىگە قېچىپ كەتكەندىن كېيىن بۇ ماكاننى ئىسلام دىنىدىكىلەرنىڭ ناماز ئوقۇش يۆنىلىشى قىلىپ بەلگىلەيدۇ. غەرب دۇنياسىدا، ناماز ۋاقتى كەلگەندە، بىز مۇقىم مۇسۇلمانلارنىڭ ناماز يۆنىلىشىنى كومپاس ئارقىلىق بەلگىلەيدىغانلىقىنى كۆرەلەيمىز، مەن كومپاس بىلەن تەمىنلەنگەن ناماز جايمىنىمۇ كۆرگەن.
نامازنى ئىمام
1
باشقۇرۇپ، ئەر-ئاياللار ئايرىم تۇرۇپ
2
، سەجدە قىلىدۇ
3
، ئەمما ئاياللار ئىمامنىڭ ئاۋازى يەتكۈدەك رايوندا بولۇشى كېرەك. بىر قىسمى سۆزلەرنى مۇسۇلمانلار ئۆزى جىمجىت ئوقۇپ بولىدۇ، بىر قىسمى سۆزلەرنى ئىمام يۇقىرى ئاۋازدا تىلغا ئالىدۇ، ھەر بىر پارچە سۆز «قۇرئان»دىن پارچە ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ئىمام ئادەتتە يادلىما ئوقۇيدۇ.
يەتتىنچى ئەسىردىكى ئەرەب دۇنياسىدا خەلقنىڭ سەۋىيەسى تۆۋەن بولغان، ناماز ۋاقتىدا «قۇرئان»نى تىلغا ئېلىپ تارقىتىش مۇھىتقا ماس كېلىدىغان بىر ئۇسۇل بولۇپ، بۈگۈنكى كۈنگە قەدەر داۋاملاشتۇرۇلغان. بۇ ھازىرقى كۈنلەردە ئىمام تاللاشنىڭ ئۆلچىمىگە ئايلانغان — «قۇرئان»نى تولۇق بىلىشى ۋە كۆپىنچى پارچىلارنى يادلىما بىلىشى كېرەك. گەرچە ئىمام بەزىدە خاتا ئوقۇي قالسىمۇ، ئالدىقى قاتاردىكى مۇسۇلمانلار ئۇنى توغرىلاش مەسئۇلىيىتىگە ئىگە. شۇڭا، ناماز قاتارى ئادەتتە دىندا مۇقىملىققا ئاساسەن بەلگىلەنگەن، شۇڭا ھۆرمەتلىك ياشانغانلار ئالدىقى قاتاردا ئولتۇرىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا ھەممە ئادەم تەڭ، بۇمۇ مۇسۇلمانلارنىڭ پەخىرلىنىدىغان قىسمى: دىندا سىنىپ ۋە باي-كەمبەغەللىك پەرقى يوق. ھەممە ئادەم بىر قاتاردا ناماز ئوقۇيدۇ، مۇراسىم جىددىي ۋە ھۆرمەتلىك، ھېچكىم سۆزلىمەيدۇ ياكى بىكار يۈرمەيدۇ، ھېچكىم نامازنى بۆلمەيدۇ. مەن بولسام ئامېرىكىدىن كەلگەن بەش ياشلىق كىچىك ھاۋانى (كىچىك شەيتان)! ھەر قېتىم ناماز ئوقۇۋاتقان خەلق ئارىسىدا يۈرگەن چاغدا بىرەيلەر ماڭا بىر ئەتتىكە بېرىپ، قايتا شۇنداق قىلىشقا جۈرئەت قىلمايمەن. ئاتا-ئانام بۇنىڭغا ئاچچىقلانمايدۇ، چۈنكى مەزھەبنىڭ
دوستلار (قىرىنداشلار) بىر-بىرىگە ئىشەنچ بەرۈپ، بىرلىكتە بالىلارنى تەربىيەلەيدۇ.
يەنە بىر قېتىم ناماز ۋاقتىدا، مەن ئورۇندۇققا ئولتۇرۇپ تۇرالماي، تۇيۇقسىز ئورۇندۇقۇمغا بىر ئۇرۇلۇش بولدى، مەن ئارقىغا قارىسام ئادەم كۆرۈلمىدى. مەن يېنىمدىكى ئاماقىنى ئۇرغان دەپ ئويلىدىم، ناماز پۈتۈپ بولغاندىن كېيىن مەن يىغلاپ ئۇنىڭ مېنى ئۇرغانلىقىنى ئېيتتىم. ئەمما ئۇ بىپەرۋا ھالدا ئاسمانغا كۆرسىتىپ: "ياق، بۇ ئاللاھ سېنى ئۇرغان" دېدى. مەن ھايەران قالدىم: "ئانداقتا مەن ئارقىغا تېزراق قارىسام ئاللاھنى كۆرەلەيمەنمۇ؟" يىگىرمە يىلدىن كېيىن، ئاماقىم مېنى ئۇرغانلىقىنى ئېيتتى. ئەمما شۇ ۋاقىتتا مەن ئاللاھنىڭ ئۆزى مېنى تەربىيەلەيدىغانلىقىدىن بەك خوشال بولدۇم. شۇ كۈندىن باشلاپ، ناماز ۋاقتىدا مەن بەك ھۆرمەت بىلەن تۇردۇم.
كۆپچىلىك مۇسۇلمانلار ئۈچۈن، ناماز سۈننەت
4
ئەمەس، بەلكى پەرز. نامازنىڭ شەكلى خالىغانچە بولمايدۇ، نامازنىڭ ھەرىكەتلىرى ۋە ئوقۇلىدىغان سۆزلەرنى بەلگىلەنگەن شەكىلدە ئادا قىلىش كېرەك، كۈندىن-كۈنگە، يىلدىن-يىلغا ئۆتۈپ كېتىدۇ. شۇنداق بولسىمۇ، بۇ سۆزلەر ناماز ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن يات ھېس قىلىنىدۇ، چۈنكى بۇلار بىر يات تىل - قەدىمكى ئەرەب تىلىدا ئوقۇلىدۇ. ئەرەب تىلىنىڭ رايونلۇق ئالاھىدىلىكى بولغانلىقى ئۈچۈن، بۇ ياتلىق ھېس ئەرەب تىلىنى ئانا تىلى قىلىپ سۆزلىشىدىغان مۇسۇلمانلار ئۈچۈنمۇ ئوخشاش، ئەگەر ئۇلار قەدىمكى ئەرەب تىلىنى ئۆگىنىشنى خالايدىكەن، مەكتەپكە بېرىپ ئۆگىنىشى كېرەك. شۇڭا كۈندىلىك ئون يەتتە قېتىملىق تەكرار سۆزلەر، ھەر بىر مۇسۇلماننىڭ دىلىدا چۈشەنەلەيدىغان سۆزلەر ئەمەس.
نېمىشقا مۇسۇلمانلار ھېلىمۇ بەش ۋاق نامازغا چىڭ تۇرۇشىدۇ؟ كۈندىن-كۈنگە تەكرارلىنىدىغان سۆزلەر، ئەمما بۇ سۆزلەر شەخسىي خاراكتېرگە ئىگە ئەمەس؟ بالىلىق چاغلىرىمدا مەن شۇنداق سۇئال قىلغان، دادامنىڭ جاۋابى بولسا: "نەبى، ئاللاھنىڭ ئالدىدا بىز ھەممىمىز پاكىز ئەمەس، ئۇنىڭ پاكىزلىشىغا مۇھتاج. سەن ئويلاپ باق، ھەر كۈنى بەش قېتىم يۇيۇنۇش قانچىلىك پاكىز بولىدۇ! ناماز ئاللاھنىڭ پاكىزلىشى."
بىزگە مۇسۇلمانلارغا روھىي يۇيۇنۇشنى بەغىشلىغان، بىزنى پاك تۇتۇش ئۈچۈن، بىز ھەر كۈنى بەش ۋاقىت ناماز ئوقۇيمىز، چۈنكى بۇ پەرز.
ئادەتتىكى پەرز نامازدىن باشقا، جۈمە كۈنى مۇسۇلمانلارنىڭ جۈمە كۈنى (جەم بولۇش كۈنى).
"جۈمە" شۇنچىلىك مۇھىمكى، ھەتتا ئەرەبچە ۋە ئوردۇچە "جۈمە" سۆزى بىلەن ئاتالغان. بۇ كۈنى، ئاخۇن ۋاز قىلىدۇ، مۇسۇلمانلار چۈش نامازىنى ئازراق ئۆزگەرتىپ، جۈمە نامازى بىلەن بىرلەشتۈرىدۇ. ئاتا-ئانامنىڭ ئېيتىشىچە، ئەگەر ئۈچ قېتىم جۈمە نامازىنى ئۆتكۈزۈپ يىبەرسەك، يۈرەكلىرىمىزدە ھەرگىز يۇيۇپ بولمايدىغان قارا داغ قالىدۇ.
ناماز - ئاتامنىڭ قەلبىمدىكى روھىي رەھبەرلىك ئورنىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇپلا قالماي، بەلكى قۇرئاننى ھاياتىمدىكى مۇھىم بىر بۆلەك قىلىپ قويغان!
ئەپسۇسكى، جۈمە كۈنى مەسچىتكە بارالمايمىز، بىرىنچىسى ئۇ ئۆيىمىزدىن نۇرغۇن يىراق، ئىككىنچىسى ئاتامنىڭ ۋاقىت جەدۋىلى قولايلىق ئەمەس. شۇڭا بىز مەسچىتتە ناماز ئوقۇيالمايمىز، ئادەتتە ئۆيىمىزدە بەش ۋاقىت ناماز ۋە جۈمە نامازىنى ئوقۇيمىز. ئانام مەننى لايىق دەپ قارىغاندا، ئەگەر ئاتام سەپەرگە چىقىپ كەتسە ياكى ئۆيدە ئەرلەر بولمىسا، مەن ئۆيىمىزنىڭ ئىمامى بولىمەن.
مەن ئىماملىق قىلىشنى ناھايىتى ياخشى كۆرىمەن، جەمائەتتىمۇ مەرتەبەسى بار ئاخۇنلار يوق ئەمەس، لېكىن ئاتام ھەر دائىم مەن ئەڭ ھۆرمەت قىلىدىغان كىشى. ئۇنىڭ رىتمى، ئاۋازى، ئۇسلۇبى ۋە ئىماملىق قىلغانداكى مۇھىتى ھەممىسى مۇۋاپىق. ھەتتا ھازىرمۇ، كۆزۈمنى يۇمغاندا، ئۇنىڭ قۇرئاندىكى ئايەتلەرنى تىلاۋەت قىلىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ قالىمەن، ئۇ ئايەتلەرنى ئاتامنىڭ تەكرارلاپ تىلاۋەت قىلىشىدىن يادلاپ قالغانمەن. ناماز - ئاتامنىڭ قەلبىمدىكى روھىي رەھبەرلىك ئورنىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇپلا قالماي، بەلكى قۇرئاننى ھاياتىمدىكى مۇھىم بىر بۆلەك قىلىپ قويغان! نامازنىڭ كۈچى شۇنداق!