West Chester سەپىرى مېنى ھەيران قالدۇردى: كوماندىلىق دوستلار بىر-بىرىنى تونۇپ، مۇنازىرە مەشىق قىلىپ، ھاياتىنى ئورتاقلىشىپ، بىرلىكتە كۈلۈپ-خۇشال بولدى. ئۇلارنىڭ ئىچىدە بىر قىز دورا قانۇنىيلاشتۇرۇشنى قوللايدۇ، بىر يىگىت قىز دوستى بىلەن بىرگە تۇرىدۇ، يەنە بىر يىگىت بولسا يىگىت دوستى بىلەن بىرگە تۇرىدۇ، بۇ مېنى ھەقىقەتەن ئەقىلنى ئېچىش قىلدى! ئەڭ ئاخىرىدا، مەن تۇنجى قېتىم ئۆزۈمنىڭ تۇرمۇش ۋە ئويلاش ئۇسۇلىدىن پەرقلىق بولغان كىشىلەر بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولدۇم.
"ھەقىقىي ئونىۋېرسىتېت ھاياتىغا خۇش كەپسىز!" دەپ ئويلىدىم.
بىز يول ئوتتۇرىسىدا Maryland دىكى بىر ئىتالىيە رېستورانىدا كەچلىك تاماق يىگىلى توختىدۇق. مۇلازىمەتچى بىزگە ئاشخانا يېنىدىكى يېتەرلىك چوڭلۇقتىكى بىر سۇفرا تەييارلىدى، بىز بارلىق ئاشپەزلەرنىڭ ئىشلىشىنى "تۆۋەندىكى" كۆرەلەيدىغان ئورۇندا. يولغا چىققان بىرىنچى سائەتلەردىن باشلاپ، مەن ۋە داۋىت ئاستا-ئاستا تونۇشۇپ، بىرلىكتە پىتززا بۆلۈشۈپ يىدىق.
داۋىت ئادەمنىڭ پىكىرىنى چۈشەندەيدۇ، ئۇ تېزلا مېنىڭ ھازىل سۆزلەرگە خاپا بولمايدىغانلىقىمنى بايقىدى. سەمىمىي بولمىغان ئەدەپتىن كۆرى، مەن باشقىلارنىڭ سەمىمىي ۋە ئوچۇق بولۇشىنى ياقتۇرىمەن. يەڭگىل تونۇشلارغا سىياسىي پوزىتسىيەنى ئېنىق قىلىش كېرەك، ئەمما دوستلارغا كېرەك ئەمەس. بىز مېنۇغا قارىغاندا، داۋىت مېنى مەسخىرە قىلىشقا باشلىدى: "نابى، سەن بەلكى ئۆيىڭنى سېغىنىپ قالغان بولۇشىڭ مۇمكىن، بىز بىر پىتززا زاكاز قىلىپ سېغىنىشىڭنى يەڭگىللەيلى! ئەمما ئۇلاردا پەقەت ئوتتۇرا دېڭىز پىتززىسى بار، ئوتتۇرا شەرق پىتززىسى يوق."
مەن خاتىرجەملىك بىلەن جاۋاب بەردىم: "بەختىمىزگە ئۇلاردا پەقەت پىشلاق قوشۇلغان 'ئاق پىتززا' بار، تەمى يوق، ئەمما 'سەمىمىيەت' بار، سەن بۇنى ياقتۇرىسىڭ."
داۋىت كۈلدى. "شۇنداق، مەن بۇ يەردە 'سەمىمىيەت' پىتززىسى بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن، بىر ئۇسۇلنى سىناپ كۆرەلەيسەن، سەن...
بۇنى بىلىمىزمۇ؟"
"بارمۇ؟"
"بار، سەن كۈتۈپ تۇر." داۋىت ئاشخانىغا قاراپ ئاۋازلاپ، "ھەي، Tony!" دېدى. (Tony دېگەن مەنىسى "ياخشى، مېھرىبان، سەمىمىي")
ئۈچ نەپەر ئاشپەز بىزگە قاراپ قالدى، بىز كۈلۈپ كەتتۇق، "داۋىت، كېيىنكى قېتىم ئۇلار تاماق ئېلىپ كەلگەندىن كېيىن بۇ ئويۇننى ئوينىغىن!"
ئۇ كېچە بىز ناھايىتى بوشاشتىق، مېھمانخانىغا كەلگەندە، مەشقىلاتچى ئىككى دانە ستاندارت نۇمۇرنىڭ تەخسىملەنمىگەنلىكىنى ئېيتتى، مەن بىلەن داۋىت بىر-بىرىمىزگە قاراپ، بىر خىل چۈشەنچە بىلەن ھەمراھ بولدۇق.
كوماندىلاشلارنىڭ ھەممىسى بىر يىغىلىپ چىقىشنى خالايدۇ، كۆپىنچىسى يېقىندىكى بارغا بېرىپ ئىچار، ئۇسسۇل ئوينار، ئازچىلىقى چۈشەكلەش ياكى گەشە تارتقۇدەك جايلارنى ئىزدەيدۇ. مەن بۇ پائالىيەتلەرگە ھېچقانداق قاتناشقان ئەمەسمەن، قاتناشقۇممۇ كەلمەيدۇ. ئەمما مەن داۋىتنىڭ رېئاكسىيىسىنى قىزىقىپ قالدىم، ئۇنىڭ نېمىشقا باشقا كوماندىلاشلاردىن پەرقلىق، مەنگە ئوخشاشلىقىنى بىلىشنى خالايمەن.
ئۇزاق ئۆتمەي بۇنى چۈشەندىم.
يۈكلىرىمنى تەرتىپكە كەلتۈرۈۋاتقاندا، داۋىتنىڭ ئۆينىڭ بۇلۇڭىدىكى قولتۇق ئورۇندۇققا ئولتۇرۇپ، پۇتىنى كۆتۈرۈپ، "تەورەت"نى ئوقۇۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ قالدىم. بۇنى كۆرۈپ، ھاياتىمدا بوش ۋاقىتتا "تەورەت" ئوقۇغان ئادەمنى ھېچقانداق كۆرۈپ باقمىغانلىقىمغا ھەيران قالدىم، ئەمەلىيەتتە بۇنى ھېچقانداق ئاڭلىمىغان.
ھەقىقەتەن، مەن ئىنسانلارنىڭ "تەورەت"نى قىممەتلىك دەپ قارىشىنى بىلىمەن، ئەمما ئۇلارنىڭ "تەورەت"نىڭ مەسىلىسىنى چۈشەنگەنلىكىنى ئويلاپ، ئۇنى ئوقۇشقا ھېچقانداق سەۋەب يوق دەپ قارىغان. بۇ ۋاقىتتا داۋىتنىڭ ئىنسانلارنىڭ بىرى ئىكەنلىكىنى بىلىپ، ئۇنىڭ ئالدامچىلىققا چۈشۈپ قالغانلىقىنى پەرەز قىلدىم!
بىزنىڭ بىر-بىرىمىزگە قارشى ھېچقانداق قەبىھلىكىمىز بولمىغانلىقى ئۈچۈن، مەن يۈكلىرىمنى تەرتىپكە كەلتۈرۈۋاتقاندا سورىدىم: "داۋىت، سەن ئىنسانلارنىڭ قېتىق ئىشەنچىلىسىمۇ؟"
داۋىت ناھايىتى خۇشال: "مەنچە شۇنداق بولۇشى كېرەك."
"ئۇنداقتا سەن 'تەورەت'نىڭ ئالماشتۇرۇلغانلىقىنى بىلىشىڭ كېرەككەن."
"ئۆھ، شۇنداقمۇ؟"
"ھەئە.
، ئۇزۇن ۋاقىتتىن بۇيان ئۇ كۆپ قېتىم ئۆزگەرتىلگەن، ھەممە ئادەم بۇنى بىلىدۇغۇ!"
قاراۋاتقا قارىغاندا داۋىت مېنىڭ سۆزۈمگە ئىشەنمەيدۇ، ئەمما ئۇ بۇ تېمىغا قىزىقىدۇ: "قانداق دېمەكتشىسىز؟"
"ھە، بۇ ئېنىق! ئاۋۋال، سىز قاراڭ《تەورەت》نىڭ نەچچە خىل نەشرى بار؟ 《كىڭ جېيمس نەشرى》、《يېڭى خەلقئارا نەشرى》、《تۈزىتىلگەن سانداردىكى نەشرى》、《يېڭى ئامېرىكا سانداردىكى نەشرى》、《ئىنگلىزچە تۈزىتىلگەن نەشرى》... يەنە كۆپ نەشرلەر بولۇشى مۇمكىن. ئەگەر مەن رەببىڭ نېمە دېگەنلىكىنى بىلىشنى خالىسام، قانداق قىلىپ قانداق نەشرنى تاللايمەن؟ ئۇلارنىڭ ھەممىسى ئوخشىمايدۇ."
"ھە، شۇنداقتا سىز بۇنى《تەورەت》نىڭ ئىشەنچلىك ئەمەسلىكىنىڭ يەككە سەۋەبى دەپ قارايسىزمۇ؟" داۋىتنىڭ تىنچلىق بىلەن مۇناسىۋەت بىلدۈرۈشى مەننى ھەيران قالدۇردى، ئەڭ ئاز دېگەندە ئادەتتە ئادەملەر بۇ مەسىلىگە دۇچ كەلگەندە تەييار بولمايدۇ.
"ياق، يەنە كۆپ سەۋەبلەر بار."
"ھە، مەن ئاڭلاۋاتىمەن، ئاندىنچۇ؟"
مەن يۈكلىرىمنى تۈزەشنى توختىتىپ، ئوي-پىكىرلىرىمنى تۈزەشنى باشلىدىم: "بەزىدە ئىيساغا ئىشەنگەنلەر《تەورەت》تىكى ئۇلارغا كېرەك بولمىغان پارچىلارنى ئۆچۈرۈپ، ئاندىن ئۇلار خالىغان مەزمۇننى قوشىدۇ."
"مەسىلەن؟"
"مەن ئەدەبىيات مەنبەسىگە ئىشىنىشتىن ئەمىن ئەمەس، ئەمما ئۇلار 'ئۈچلىك بىرلىك'نى《تەورەت》كە قوشقانلىقىنى بىلىمەن، كېيىن ئۇلارنىڭ يالغانى ئاشكارا بولغاندا ئۇنى ئۆچۈرۈپ تاشلىدى."
"ئۆھ، مەن بىلىمەن، سىز دېگەن《تەورەت》〈ئىنجىل·يوھەننا بىرنچى بابى〉، بەشىنچى باب
1
."
مەن يوھەننا بىرنچى بابنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى بىلمەيمەن، ئەمما ئۇنىڭ قوبۇل قىلىشى سەۋەبىدىن مەن ئۇنى جاۋابكارلىققا تارتتىم: "سىز بىلىپ تۇرۇپ سوراۋاتىسىز!"
"مەن سىز دېگەننى بىلىمەن، ئەمما مەن سىزنىڭ ھەقىقەتەن ئۇنى چۈشەنمەيدىغانلىقىڭىزغا ئىشەنمەيمەن."
"مەن قانداق چۈشەنمەيمەن؟"
"‘مەزمۇننى خالىغانچە قوشۇش ۋە ئۆچۈرۈش’نىڭ
سۆزلىگەن گەپلىرىڭىز ئىنسانلارنىڭ «تەۋرات»نى مەخپىيەتلىك بىلەن ئۆزگەرتىۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. ئويلاپ باقىڭ، ئەگەر ھەقىقەتەن بىرەيلەر بىرەر نەرسىنى قوشماقچى ياكى ئېلىۋېتىشنى خالايدىكەن، ئۇلار دۇنيادىكى بارلىق «تەۋرات»نى بىۋاسىتە ئۆزگەرتەلەمدۇ؟"
مەن بۇ نۇقتىنى قوبۇل قىلدىم، "ھە، مۇمكىن ئەمەس بارلىق ئەمەس." مەن كارىۋاتقا يۈرۈپ دەۋىدنىڭ قارشىسىغا ئولتۇردۇم، "بىرەقلار يېتەرلىك."
"نېمە يېتەرلىك؟"
"تەكستنى ئۈنۈملۈك ئۆزگەرتىش ئۈچۈن يېتەرلىك."
دەۋىد بۇنىڭغا قىزىقمايدىغاندەك كۆرۈندى، "نەبى، سىزنىڭ مەقسەتىڭىز دۇنيادىكى بارلىق دىنىي ئىتىقاد قىلغۇچىلارنىڭ ئۆزلىرىنىڭ مۇقەددەس كىتابلىرىنى باشقىلارنىڭ ئۆزگەرتىشىگە قاراۋەتپەيدۇ، بۇنداق چوڭ ئىشنىڭ تارىختا خاتىرىسى يوق؟ بۇ قانداق مۇمكىن بولسۇن؟"
"پۈتۈن دۇنيا ئەمەس، لېكىن مەن بىرەيلەرنىڭ مەخپىيەتلىك بىلەن تەھرىرلەپ، بايقىلىپ قالمىغانلىقىنى ئويلايمەن."
"ئەگەر بەلگىلىك بىر رايوندا ئۆزگەرتىلگەن نەشر بولسا، سىز ئۆزگەرتىلمىگەن «تەۋرات» نۇسخىسىنى تاپالمايمىز دەپ ئويلايسىزمۇ؟"
"مەن شۇنداق دەپ ئويلايمەن."
"ھە، شۇنداق بولسا،" ئۇ خاتىمىنى يازغاندەك كۆرۈندى: "بۇ دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى «تەۋرات» نۇسخىلىرى ۋە يەھايا كىتابىنىڭ بەشىنچى بابىنىڭ مەسىلىسىنى چۈشەندۈرىدۇ."
"ئا، نېمە؟" شۇنداق كۆرۈندىكى، ئۇ ئويۇننى تاماملىماي تۇرۇپ، "شاھ مات!" دېگەن.
"دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا «تەۋرات» نۇسخىلىرى بار
2
، بۇ بىزگە ئۇلارنىڭ ئۆزگىرىشلىرىنى سېلىشتۇرۇپ كۆرۈش ئىمكانىيىتىنى بېرىدۇ، بۇ كلاسسىك تەتقىقات ساھەسىدىكى 'تەكست تەھلىلى' (Textual Criticism) دەپ ئاتىلىدۇ. ئەگەر ئۆزگەرتىش بولسا، مەسىلەن: 〈ئىنجىل·يەھايا كىتابى〉نىڭ بەشىنچى بابىدىكى 'ئۈچلىك بىرلىك' توغرىسىدىكى ئايەت، بىز پەقەت باشقا نۇسخىلار بىلەن سېلىشتۇرۇپ، ئۆزگەرتىلگەن قىسمىنى ئاسانلا تاپالايمىز. بۇنى ياخشى چۈشەندۈرىدۇ.
《تەۋرات》 نىڭ ئوخشىمىغان نەشرلىرى ئارىسىدىكى ئاساسلىق پەرق ۋە پەرقى ئاز بولغان ئورۇنلار.
"ئاساسلىق پەرقتىن باشقا پەرقچىلىكچىلەرچۇ؟"
"ئومۇمىي ئېيتقاندا، بۇلار تەرجىمە قىلىشتىكى ئەدەبى ئۇسلۇب پەرقى. 《قۇرئان》 نىڭمۇ ئوخشىمىغان تەرجىمىلىرى بار، شۇنداق ئەمەسمۇ؟"
"ھەئە، لېكىن 《قۇرئان》 تەرجىمىلىرى ئەرەبچە ئەسلى نۇسخىسىغا ئاساسلىنىپ تەرجىمە قىلىنغان، باشقا تىلدىن تەرجىمە قىلىنغان ئەمەس."
"ھەئە، 《تەۋرات》مۇ شۇنداق. كۆپىنچە ئوخشىمىغان نەشرلەر ئارىسىدىكى پەرق تەرجىمە مەسىلىسى، ئەسلى مەسىلە ئىبرانىچە ياكى گىرېكچە ئەسلى نۇسخىسىدا ئەمەس."
مەن بۇ يىڭى ئۇچۇرلارنى ھازىم قىلىپ، داۋۇتقا يېڭىچە نۇقتاينەزەردە قاراشقا توغرا كەلدى، ئۇ قەيەردىن بىلدى؟ مەن نېمىشقا ھېچقانداق ئاڭلىمىدىم؟ ھەقىقەتنى قوبۇل قىلىش قىيىن! ئاخىرىدا مەن شەككۈچانلىق بىلەن غەلىبە قىلدىم: "داۋۇت، مەن سەن دېگەنلەرگە ئىشەنمەيمەن، مەن ئۆزۈم بارىپ كۆرۈشىم كېرەك."
ئۇ قەيەردىن بىلدى؟ مەن نېمىشقا ھېچقانداق ئاڭلىمىدىم؟
ئۇ كۈلۈپ: "ياخشى! ئەگەر سەن تەتقىق قىلمايسەن دەپ ئويلىغان بولسام، مەن ھەقىقەتەن ناھايىتى ئۈمىدسىز بولاتتىم. لېكىن سەن تەتقىق قىلىپ بولغاندىن كېيىن دەلىل-ئىسپاتلارنى ئېلىپ كېلىشىڭ كېرەك!"
مەن ئورنىمدىن تۇرۇپ يۈكلىرىمنى يىغىشتۇرۇشنى داۋاملاشتۇردۇم، "پەرۋا قىلما، دەلىل-ئىسپاتلار بۇ يەردە."
يۈكلىرىمنى يىغىشتۇرۇپ بولغاندىن كېيىن، بىز مۇنازىرە مۇسابىقىسى ئۈچۈن ئاخىرقى قىزغىنلىققا كەلدىق، شۇنداقلا، مەن دائىم سۆھبىتىمىزنى ئويلاپ يۈرۈمەن. مەن ھېلىمۇ 《تەۋرات》 نىڭ بۇزۇلغانلىقىغا ئىشىنىمەن، لېكىن بۇلارنى ھېچقانداق ئاڭلىمىغان يۇقىرى دەرىجىلىك مۇنازىرە نۇقتىلىرى بىلەن مەشغۇلات قىلىشقا توغرا كەلدى، مەن ئۆيگە قايتقاندىن كېيىن بۇ مەسىلىلەرنى تېخىمۇ چوڭقۇر تەتقىق قىلىشنى ئۈمىد قىلىمەن.
كېيىنكى باب >